MJADALA KUJIKUMBUSHA KUHUSU MABADILIKO YA KATIBA MPYA YA JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA, MCHAKATO ULIANZAJE, ULIFANYIKAJE NA ULIISHIA WAPI

 Kwa kifupi tu..Kupata katiba mpya nchini Tanzania kuna hatua kadhaa ambazo zinapaswa kufuatwa. Hapa ni baadhi ya hatua hizo:

1. Kuanzisha mchakato wa kupata katiba mpya: 

Hatua ya kwanza ni kuanzisha mchakato wa kupata katiba mpya. Hii inaweza kufanywa na Rais, Bunge au kwa kuitishwa na wananchi wenyewe.

2. Kukusanya maoni ya wananchi: 

Hatua inayofuata ni kukusanya maoni ya wananchi juu ya nini kinapaswa kuwemo katika katiba mpya. Hii inaweza kufanywa kwa kufanya mikutano ya hadhara, majadiliano ya vikundi, na kutumia njia za kisasa za mawasiliano kama vile mtandao.

3. Kuanzisha Kamati ya Katiba: 

Kamati ya Katiba inaweza kuundwa ili kukusanya maoni ya wananchi na kuandaa rasimu ya katiba mpya. Kamati hii inapaswa kuwa na uwakilishi kutoka kwa makundi mbalimbali ya kijamii na kisiasa.

4. Kupitisha Rasimu ya Katiba Mpya: 

Rasimu ya Katiba inapaswa kuwasilishwa kwa Bunge kwa ajili ya kupitishwa. Bunge linaweza kuipitisha kwa kura ya wabunge au kuwa na uchaguzi wa maoni ya wananchi.

5. Kufanya Kura ya Maoni:

 Kura ya maoni inaweza kufanyika ili kuuliza wananchi wenyewe ikiwa wanaunga mkono au kupinga katiba mpya. Kura hii inapaswa kuwa ya haki, huru na yenye uwazi.

6. Kupitisha Katiba Mpya: 

Hatua ya mwisho ni kupitisha rasimu ya katiba mpya kwa kura ya wabunge au kwa kura ya maoni ya wananchi. Baada ya kupitishwa, katiba mpya inakuwa sheria inayotumika katika nchi.

Ni muhimu kwamba mchakato wa kupata katiba mpya uzingatie maoni na mahitaji ya wananchi, na uwakilishi wa makundi mbalimbali ya kijamii na kisiasa ili kuhakikisha kuwa katiba inayopatikana inakidhi mahitaji ya kila mwananchi.

[21:30, 12/05/2023] T

Katiba ya Uhuru (1961-1962)

Baada ya uhuru kutoka kwa Uingereza, Tanganyika ilipitisha katiba ya kwanza yenye msingi wa Mfano wa Westminster (bila kujumuisha Sheria ya Haki za Binadamu). Hii ilifafanua Gavana Mkuu, mwakilishi wa Malkia wa Tanganyika, Elizabeth II, kuwa mkuu rasmi wa nchi, wakati mtendaji aliongozwa na Waziri wa Kwanza au Waziri Mkuu, aliyechaguliwa kutoka chama cha wengi. Katiba hii pia ilianzisha uhuru wa mahakama.

[21:41, 12/05/2023] : 

👆🏾Hii inathibitisha kuwa Katiba ni sharia inayotungwa ili kuratibu namna ya eneo Fulani la watu kujiratibia mambo yao kwa muda husika…..na kwa kadiri siku zinavyosonga na mambo yakibadilika huwa watu hawa hurejea na kurejelea namna nzuri Zaidi ya kufanya mambo. huu ndio ustaarabu mzuri wa watu kuishi pamoja.  sasa hebu mtoa mada tupitishe Zaidi katika historia yetu ya ustaarabu huu

[21:43, 12/05/2023] T: 

Historia ni mwalimu mzuri mno

[21:46, 12/05/2023] T: 

Katiba ya Jamhuri (1962-1964)

Mnamo 1962, Bunge la Tanganyika (lililoundwa na wateule pekee kutoka chama cha Tanganyika African National Union) TANU lilijiunda na kuwa bunge la katiba na kurekebisha kwa kiasi kikubwa katiba ya 1961, hasa kwa kuanzishwa kwa mfumo wa urais wenye nguvu. Rais mpya wa Tanganyika alipewa mamlaka ya nyadhifa zote mbili za zamani, Gavana Mkuu na Waziri wa Kwanza, akihudumu kama mkuu wa nchi na pia kamanda mkuu wa majeshi. Alipewa haki ya kuteua makamu wa rais na Mawaziri, na haki ya kumfukuza Bunge chini ya hali fulani. Rais pia alirithi mamlaka yanayohusiana na usalama, kandamizi ambayo zamani yalikuwa ya Gavana Mkuu, na kuongeza mengine mapya; Sheria ya Kizuizi cha Kizuizi, kwa mfano, ilimpa Rais haki ya kumweka kizuizini mtu yeyote bila kesi.

[22:03, 12/05/2023] T: 

Katiba ya Muda (1964-1977)

Mwaka 1964, Tanganyika na Zanzibar ziliungana na kuwa Jamhuri ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar, na kuitwa “Jamhuri ya Muungano wa Tanzania” mwaka huo huo. Katiba ya Taifa lililozaliwa ilitokana na Katiba ya Jamhuri ya Tanganyika ya mwaka 1962, iliyofanyiwa marekebisho kwa mujibu wa makubaliano kati ya TANU na chama cha walio wengi Zanzibar, Afro-Shirazi Party (ASP). Makubaliano haya yalikuwa yameidhinishwa kwa jina la "Articles of Union", na kuwa sehemu ya katiba mpya kama "Sheria za Muungano". Sifa kubwa ya Sheria ya Muungano ilikuwa ni kuanzishwa kwa muundo wa serikali mbili ambayo pia ni sehemu ya katiba ya sasa ya Tanzania. Muundo huu ulijumuisha serikali moja ya Muungano na serikali moja inayojitegemea kwa kiasi kikubwa kwa Zanzibar. Serikali ya Zanzibar ilijumuisha Bunge na Rais wake. Rais wa Zanzibar pia aliwahi kuwa makamu wa rais wa Muungano.

Katiba ya 1964 ilipitishwa kwa muda mfupi. Sheria za Muungano zenyewe zilijumuisha maelekezo ya hatua za kuchukua ili kufafanua katiba ya uhakika, itakayofafanuliwa na bunge la katiba linalojumuisha wawakilishi wa TANU na ASP. Utaratibu huu ulianzishwa lakini baadaye ukasitishwa.

[22:11, 12/05/2023] T: 

Mabadiliko ya 1965

Katiba ya Muda ilirekebishwa mara kadhaa baada ya mpangilio wake wa kwanza. Mabadiliko makubwa yalifanywa mwaka 1965 ili kurasimisha hali ya chama kimoja cha serikali ya Tanzania. Sambamba na muundo wa serikali mbili uliofafanuliwa mwaka 1964, Katiba ya 1965 iliainisha vyama viwili vya serikali, TANU kwa Muungano na ASP kwa Zanzibar.

Katika miaka iliyofuata, marekebisho kadhaa yaliongezwa. Hizo zilipunguza uhuru wa Zanzibar na kuimarisha zaidi dola ya chama kimoja. Kwa mfano, marekebisho ya mwaka 1975 yalibainisha kuwa taasisi zote za Serikali, likiwemo Bunge, ziko chini ya kamati kuu ya chama. Wakati huo, TANU na ASP zilikuwa karibu kuungana na kuwa Chama Cha Mapinduzi (CCM), jambo lililotokea mwaka 1977.

[22:22, 12/05/2023] A: 

Wadau wamezishusha nondo. Na hii ni faida ya uwepo wa wadau wenye institutional memory kutupa historia ya jambo hili.

[22:23, 12/05/2023] A: 

Historia ni mfululizo wa habari za mambo yaliyotokea pamoja na sababu zake. Binadamu anaziandika ili kuelewa maisha yake, yaani ametokea wapi, amepata mafanikio gani na matatizo gani. 

Historia inatufundisha kuishi: kumbukumbu za mambo ya zamani (vita, uhuru, viongozi na mengineyo), kumbukumbu ambazo zinatuwezesha kuendelea vizuri zaidi.

Wanahistoria wanapata maarifa yao kutoka katika maandishi ya zamani (hasa kwa historia andishi), kutoka fasihi simulizi na kutoka akiolojia (hasa kwa historia ya awali).

Safi sana wadau!

[22:33, 12/05/2023] K: 

Hebu tukumbushane tena historia ya chama cha siasa kuchukua jukumu kuu katika mchakato wa kutunga katiba (au hata kufanya marekebisho ya vifungu/vipengele vyake) unaweza kujadiliwa kuanzia mwaka 1961. 

Lazima ikumbukwe kuwa Tanganyika (sasa Tanzania) ilijipatia Uhuru wake mwaka huo toka kwa wakoloni wa Kiingereza kwa njia ya katiba iliyoruhusu “demokrasia” ya uwakilishi wa vyama. Hivyo baada ya chaguzi za kabla ya Uhuru, ni chama cha Tanganyika African National Union (TANU) ndicho kilishinda viti vyote  na kushika dola. Katiba hiyo iliruhusu pia vyama vya kiraia kama vile vyama vya wafanyakazi, wanawake, na vijana kufanya shughuli zao. Lakini kutokana na lile lengo kuu la chama cha siasa kushika dola, 

Marekebisho ya Nane (1992) yalibainisha kuwa mwanachama wa chama chochote cha siasa kilichosajiliwa anaweza kugombea kiti chochote cha siasa; kwa ukamilifu, sheria mpya zilifafanuliwa zinazoongoza usajili wa vyama. Marekebisho ya Tisa yalipanga upya uchaguzi wa rais na kuanzisha uwezekano wa kushtakiwa na Bunge; zaidi, ilitenganisha majukumu ya Rais na Waziri Mkuu.

Mahusiano kati ya Zanzibar na Muungano nayo yalirekebishwa baada ya muda. Kwa mfano, Marekebisho ya Kumi na Moja yalimfanya Rais wa Zanzibar na makamu wa Rais wa Muungano kuwa na majukumu mawili tofauti na huru.

Aprili 2000: 

Marekebisho ya Kumi na Tatu ya Katiba

Ilianzisha mabadiliko yafuatayo:

- Hapo awali, mgombea alihitaji 50% ya kura katika uchaguzi wa rais ili kutangazwa rais wa Jamhuri ya Muungano; ni wachache tu ndio wanaotakiwa kutangazwa rais.

- Hapo awali, Rais hakuwa na uwezo wa kuteua chombo chochote bungeni wabunge wote isipokuwa Mwanasheria Mkuu wa Serikali, wanawake wa viti maalum na wawakilishi wa Baraza la Wawakilishi Zanzibar, walichaguliwa kuwa majimbo ya uchaguzi. Marekebisho hayo ya Katiba yalimruhusu Rais kuteua hadi wabunge 10.

- Kuongeza idadi ya viti maalum kutoka kwa wanawake kutoka 15% - 20%, kulingana na tamko la Tume ya Taifa ya Uchaguzi mara kwa mara, kwa ridhaa ya rais.

Ikumbukwe pia ni mwaka 1977 CCM ilipozaliwa baada ya kuunganisha vyama vya TANU na Afro-Shiraz Party (ASP). Ni wajumbe walewale walihusika kuandaa taratibu za kuunganisha TANU na ASP ndiyo waliopewa jukumu la kutunga katiba mpya.

  URT (United Republic of Tanzania) .1991. The Presidential Commission on Single Party or Multiparty System in Tanzania: Report and Recommendations of the Commission on the Democratic System in Tanzania, (Volume I), Dar es Salaam: Dar es Salaam University Press.

[23:11, 12/05/2023] A: 

Historia hii imeonyesha kuwa maslahi ya vyama vya siasa ni finyu, yaani mfano kushika dola tu. Katiba ni pana, ni zaidi ya kushika dola. Hivyo vyama vya siasa vikiachiwa kuwa manahodha wa mchakato wa kuandaa katiba mpya hatari yake ni kuwa watanzania watakosa pia fursa ya kuwa na katiba inayotokana na wananchi na zaidi katiba hiyo itaainisha masuala ya uchaguzi kama vile madaraka ya tume ya uchaguzi, karatasi za kupigia kura, msajili wa vyama vya siasa, mgombea binafsi na mambo yanayofanana na hayo. Hapa hatusemi kuwa vyama vya siasa visiwepo kwenye mchakato bali tunatahadharisha kuwa wao wanapaswa kufanya kazi na wadau wengine kwa kuzingatia nafasi sawa.

[23:13, 12/05/2023] A: 

Lakini pamoja na yote unaweza kutushushia mrejeo wa hizi Nondo wengi wanapenda kurejea pia maana Wanazuoni wote nawaona hapa. Mrejeo?

Marejeo

Ahluwalia, Pal. and Zegeye, Abebe. 2001. “Multiparty Democracy in Tanzania: Crises in the Union”, African Security Review, 10(3).

Baregu, Mwesiga. 1995. “The Dynamics of Political Change and the Restructuring of Governance in Tanzania”. In:  Research and Education for Democracy in Tanzania (REDET), Reflections on the Transition to Democracy in Tanzania, Publication No. 1. Dar es Salaam: Dar es Salaam University Press, 1-14.

Makulilo, Alexander B. 2008. Tanzania: A De Facto One Party State?, VDM Verlag Dr. Muller Aktiengesellschaft & Co. Kg, Germany.

Makulilo, Alexander B. 2009. “Independent Electoral Commission in Tanzania: A False Debate?” Representation 45(4): 435-453.

Makulilo, Alexander B. 2011. “Join a party or I cannot elect you”: The independent candidate question in Tanzania. In the Central European University Journal of Political Science, 6(1): 111-137

Mmuya, Max. 2003. “Elections and Prospects of Democratic Consolidation in Tanzania” The African Review: A Journal of African Politics, Development and International Affairs, 29(1/2): 36-66.

Msekwa, Pius. 2000. Reflections on Tanzania’s First Multi-party Parliament: 1995-2000. Dar es Salaam: Dar es Salaam University Press.

Mukandala, Rwekaza S. 2002. “The State of African Democracy: Status, Prospects, Challenges”. Occasional Paper, Centre of African Studies University of Copenhagen.

Nyirabu, Muhabe. 2003. “Conflicts and Constitutional Issues in Tanzania”, African Review: Journal of African Politics, Development and International Affairs, 30(1/2): 1-18.

Shivji, Issa G. 2006. Let the People Speak: Tanzania Down the Road to Neo-Liberalism. Dakar: Council for the Development of Economic and Social Research in Africa (CODESRIA). 

TEMCO (Tanzania Election Monitoring Committee). 1997. The Report of the 1995 General Elections in Tanzania. Dar es Salaam: University of Dar es Salaam.

TEMCO (Tanzania Election Monitoring Committee). 2001. The Report of the 2000 General Elections in Tanzania. Dar es Salaam: University of Dar es Salaam.

URT (United Republic of Tanzania) .1991. The Presidential Commission on Single Party or Multiparty System in Tanzania: Report and Recommendations of the Commission on the Democratic System in Tanzania, (Volume I), Dar es Salaam: Dar es Salaam University Press.

MJADALA UNAENDELEA.....